De grondwetwijzing en de politisering van de rechtspraak in Turkije 26-04-2024
Terwijl sommigen in Nederland medio augustus steen en been klagen over het regen en het weer, klagen de Turken over de aanhoudende hitte. Door de vochtigheid loopt het gevoelstemperatuur op sommige plaatsen in Turkije zelfs op tot 50 graden. In deze hitte, die een aantal weken Turkije in zijn wurggreep heeft, woedt er een hevige discussie over een grondwetwijziging die op 12 september 2010 via een referendum aan het volk zal worden voorgelegd. In totaal zulllen 26 artikelen van de grondwet worden gewijzigd. Het volk krijgt de keuze om het totale pakket aan voorstellen te accepteren dan wel af te keuren.
Volgens de regerende AKP is de grondwetwijzing vooral een afrekening met de de junta van 1981. Voor een deel klopt dit zeker. De wijzigingen maken het mogelijk om de coupplegers (van 1981) te vervolgen. Daarnaast wordt het moeilijk gemaakt om de politieke partijen te verbieden (sinds 1961 zijn er circa 24 politieke partijen verboden). Dat burgers voortaan zich rechtstreeks tot het Constitutionele Hof kunnen wenden is een ander positief punt. In de huidige Grondwet kunnen alleen de rechters, het parlement, dan wel de (grootste) oppositiepartij van deze mogelijkheid gebruik maken.
Veel belangrijke onderwerpen, die de afgelopen jaren de publieke opinie hebben gedomineerd, zijn echter niet terug te vinden in de wijzigingsvoorstellen. De invloed van de president wordt niet beperkt, maar vergroot. Opvallend is dat de AKP, voordat haar kandidaat Abdullah Gül, president werd, zich vaak publiekelijk beklaagde over de verregaande bevoegdheden van de president. De onschendbaarheid van parlementariërs wordt eveneens niet aangepakt. Over de rechten van religieuze ‘minderheden’ zoals de Alevieten is helemaal niets terug te vinden (met circa 20 à 25 miljoen Alevieten is deze groep overigens moeilijk een minderheid te noemen). De culturele rechten van de Koerden is evenmin gewaarborgd, alhoewel de AKP i.t.t. de meeste andere partijen de dialoog opzoekt met de Koerden en de Alevieten. De kiesdrempel van 10% blijft bestaan, waardoor kleinere partijen niet de kans krijgen om in het parlement te komen.
Volgens de oppositiepartijen is het pakket in feite bedoeld om de greep van de AKP op de rechtelijke macht te vergroten. De AKP wil voor eens en altijd afrekenen met het Constitutionele Hof die de regerende AKP recentelijk bijna had verboden vanwege het ondermijnen van het seculiere karakter van de Turkse republiek. Het liep met een sissertje af. De AKP wil dit nooit meer meemaken.
Het Constitutionele Hof toetst de wetten aan de grondwet. In de grondwet zijn de belangrijkste beginselen verankerd, zoals de strikte scheiding van kerk en staat. Het Constitutionele Hof bestaat thans uit 11 rechters. Drie leden worden rechtstreeks door de president benoemd en de rest wordt eveneens door de president benoemd op voordracht van de Hoge Raad (2), de Afdeling Rechtspraak van de Raad van State (2), de militaire rechtbanken (2), de Inspectie voor het hoger onderwijs YÖK (1) en 1 door ‘Sayistay†(controleert namens het Parlement o.a. de overheidsuitgaven). In het voorstel van AKP wordt het Constitutionele Hof met 6 nieuwe raadsheren uitgebreid. Vijf hiervan zullen door het AKP-regime worden benoemd. Als gevolg hiervan zullen de (stem)verhoudingen in het Constitutionele Hof in een keer veranderen, in die zin dat het Hof uit 10 AKP-gezinde raadsheren zal bestaan, de meerderheid dus! Dit is evenwel niet alles. AKP vergroot ook haar greep op de ‘HSYK’. Dit orgaan benoemt en ontslaat de rechters en de officieren van justitie, waaronder die van de Hoge Raad en de Raad van State. Ook kan zij disciplinaire maartregelen nemen, onderzoeken laten inlassen en de rechters en officieren overplaatsen. De HSYK wordt voorgezeten door de Minister van Justitie, terwijl de staatssecretaris eveneens over een volledig lidmaatschap beschikt. Het aantal leden van de HSKY wordt uitgebreid van 7 naar 22, ook hier dus de AKP-meerderheid!
Er is geen juridische controle op de besluiten van HSYK mogelijk. Slechts de ontslagbesluiten kunnen aan een rechter worden voorgelegd. Alle andere maatregelen, zoals schorsing, benoeming, overplaatsing en dergelijke kunnen niet aan een rechter worden voorgelegd.
Het moet gezegd worden dat een aantal positieve wijzigingen worden voorgesteld dieeen paar jaar geleden ondenkbaar zouden zijn geweest. Ik maak mij echter zorgen over de invloed die de AKP - en elke andere partij die daarna aan de macht zal komen - op de rechtelijke macht kan uitoefenen. De onafhankelijkheid en onpartijdigheid van de rechtspraak zal onder druk komen te staan, indien (alle) rechters vanwege hun politieke voorkeuren worden benoemd.
« Terug naar overzicht